Czym jest zniewaga?
Rozważania należy rozpocząć od wyjaśnienia czym jest zniewaga. Przestępstwo to zostało opisane w art. 216 kodeksu karnego. Na podstawie tego przepisu można stwierdzić, że odpowiedzialności karnej podlega ten, kto znieważa inną osobę. Sąd Apelacyjny w Warszawie w Wyroku z dnia 26 lutego 2018 r. wskazał, że: zniewagę stanowią wypowiedzi godzące w godność danej osoby, obelżywe lub ośmieszające, niedające się zracjonalizować. Ze względu na to, że zniewaga godzi w poczucie własnej wartości danej osoby, znieważenie - inaczej niż zniesławienie - może nastąpić także wtedy, gdy odbiorcą wypowiedzi o treści naruszającej cześć jest wyłącznie ta osoba.
W związku z powyższym należy wskazać, że zachowanie sprawcy powinno być powszechnie przyjęte za obraźliwe, naruszające godność osobistą człowieka w świetle ogólnie przyjętych norm społeczno-obyczajowych.
Należy wziąć również pod uwagę uwarunkowania środowiskowe, gdyż w przypadku konkretnych sytuacji bądź środowisk, dane zachowanie – w innej sytuacji obraźliwe – nie może zostać uznane za przestępstwo. Używanie słów obelżywych czy ośmieszających, które występują w danej społeczności (środowisku), mogą być uznane za ciężką obrazę. Obiektywne przesłanki, które decydują
o istnieniu zniewagi, nie wykluczają możliwości uwzględnienia obyczajów regionalnych, jak również znaczeń słów zwyczajowo przyjętych w środowiskach zawodowych (Przy użyciu słowa „rzeźnik” dla określenia zawodu związanego z ubojem zwierząt jest neutralne. Jednak gdy użyjemy tego słowa na określenie lekarza chirurga zyskuje ono wydźwięk jednoznacznie obraźliwy). Sytuację takie znajdują też niekiedy stosowne odzwierciedlenie w kontekstach sytuacyjnych, np. gdy pokrzywdzony jedynie w ściśle określonym momencie „poluzował” swoje relacje ze sprawcą (np. uczestnicząc z nim w swobodnym spotkaniu towarzyskim, przy wcześniejszych relacjach opartych wyłącznie na ogólnie przyjętych konwenansach). Tolerancja w tym specyficznym środowisku gdzie codzienne wulgaryzmy i nieobyczajne zachowania były niejako traktowane jako dopuszczalne formy komunikacji międzyludzkiej musi wpływać na poziom oceny społecznej szkodliwości czynu.
Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy w Krakowie w Wyroku z dnia 13 kwietnia 2017 r. (sygn. akt IV Ka 1455/16): Dla ustalenia, czy określone zachowanie sprawcy ma charakter znieważający, decydujące znaczenie mają kryteria obiektywne. W tym zakresie należy brać pod uwagę przede wszystkim generalnie akceptowane normy obyczajowe. W niektórych sytuacjach będą jednak miały istotne znaczenie normy przyjęte w określonym środowisku, na przykład okrzyk podczas zawodów sportowych "sędzia kalosz" czy też okrzyki wznoszone w czasie manifestacji i demonstracji politycznych. Niektóre słowa dopiero w pewnej sytuacji lub określonych kręgach towarzyskich zostaną uznane za znieważające.
Słowo „znieważa” wskazuje, że zachowanie głębiej ukazuje ujemny stosunek do osoby, aniżeli lekceważenie, polegające na nieokazaniu jej szacunku. Zachowania polegające na niedopełnieniu formuł grzecznościowych lub obowiązków określonych przez reguły dobrego wychowania nie stanowią zniewag w znaczeniu normatywnym (np. odwrócenie się plecami do osoby). W momencie gdy zaprosiłeś do swego mieszkania - jako gościa - konkretną osobę, a następnie jako gospodarz ostentacyjnie cofnąłeś swą dłoń przy powitaniu z nią, chcąc w ten sposób okazać jej pogardę, to uznać można, że według ocen społecznych miało miejsce znieważenie w znaczeniu art. 216 § 1 KK
Kiedy sprawca dopuszcza się przestępstwa zniewagi?
Istnieją trzy sytuacje, gdy dochodzi do zniewagi:
- zniewaga bezpośrednia w Twojej obecności,
- zniewaga pod Twoją nieobecność, ale publicznie (w obecności innych osób),
- zniewaga pod Twoją nieobecność oraz niepublicznie (chodzi tutaj o zamiar by ta zniewaga do Ciebie dotarła).
Reagować czy nie reagować?
Oczywiście, reagować! Sprawca nie powinien czuć się bezkarny, wszystko zależy właśnie od Ciebie. Należy pamiętać, że przestępstwo zniewagi jest jednym z pięciu przestępstw ściganych w trybie prywatnoskargowym. Oznacza to, że policja lub prokuratura nie będą same wszczynać postępowania i nie będą dążyć do wyjaśnienia sprawy. W razie znieważenia powinno się złożyć do Sądu prywatny akt oskarżenia, w którym należy oznaczyć: osobę, która dokonała zniewagi, na czym polegała zniewaga oraz wskazanie dowodów na poparcie swojego oskarżenia. Oczywiście jak każde pismo procesowe, tak też prywatny akt oskarżenia, powinien spełniać warunki formalne takiego pisma. Należy złożyć go do Sądu Rejonowego właściwego do rozpoznania sprawy w którego okręgu popełniono przestępstwo. Opłata od prywatnego aktu oskarżenia wynosi 300 zł.
Co grozi sprawcy przestępstwa?
Musimy odnieść się do literalnego brzmienia przepisu art. 216 kodeksu karnego.
1) Znieważenie zwykłe tj. gdy sprawca znieważył Cię w Twojej obecności albo pod Twoją nieobecność (lecz publicznie, chcąc by ta zniewaga dotarła do Ciebie) musi się liczyć z karą grzywny albo karą ograniczenia wolności (art. 216 § 1 k.k.).
2) Znieważenie kwalifikowane tj. gdy sprawca znieważył Cię za pomocą środków masowego komunikowania musi się liczyć z karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do roku (art. 216 § 2 k.k.). Należy również pamiętać, że w razie skazanie za przestępstwo zniewagi za pomocą środków masowego komunikowania, Sąd obok kary może orzec nawiązkę na Twoją rzecz, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez Ciebie (art. 216 § 4 k.k.).
Sąd odstąpi od wymierzenia kary, gdy…
Warto uświadomić sobie, że Sąd nie zawsze wymierzy karę sprawcy przestępstwa zniewagi. Jeżeli zniewagę wywołało Twoje wyzywające zachowanie (np. słowne zaczepki, prowokacyjne i bardzo głośne słuchanie muzyki) albo jeżeli odpowiedziałeś naruszeniem nietykalności cielesnej (np. szarpanie, popychanie, szczypanie) lub zniewagą wzajemną, Sąd może (lecz nie musi!) odstąpić od wymierzenia kary (art. 216 § 3 k.k.).
Należy również pamiętać o wskazaniu dowodów na poparcie aktu oskarżenia (mogą być to np. sms-y, e-maile, nagrania, zeznania świadków). Bez tego trudno będzie udowodnić winę oskarżonego (gdyż to my jesteśmy oskarżycielami! ).
Nie mogę się niczego domagać od sprawcy przestępstwa?
Oczywiście, że możesz. Zgodnie z art. 49 k.p.k. można złożyć wniosek o naprawienie szkody aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (okres do zakończenia postępowania dowodowego a przed mowami końcowymi stron). W razie skazania sąd może orzec, a na Twój wniosek lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 46 § 1 k.k.). Natomiast jeżeli orzeczenie obowiązku naprawienia szkody jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na Twoją rzecz (art. 46 § 2 k.k.).
Oprócz roszczeń majątkowych można domagać się od sprawcy przestępstwa przeprosin (art. 72 § 1 pkt 2 k.k.). Taką decyzję co do formy, czasu i miejsca przeprosin podejmuje Sąd, lecz bierze on pod uwagę Twoje zdanie.
Mogę wystąpić z takim aktem oskarżenia kiedy chcę!
Przepisy prawa karnego wyłączają taką możliwość. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego (tak jak wyżej wspomniano m.in. przestępstwa zniewagi) ustaje z upływem roku od czasu, gdy dowiedziałeś się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia (art. 101 § 2 k.k.). W przypadku wszczęcia w tym okresie postępowania przeciwko osobie przedawnienie karalności przestępstwa zniewagi następuje z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu (art. 102 k.k.)
Czy ścieżka karna jest moją jedyną szansą dochodzenia sprawiedliwości?
Gdy zostaliśmy znieważeni, stanowi to naruszenie dóbr osobistych, dzięki czemu możemy dochodzić roszczeń na ścieżce cywilnej (stanowi o tym art. 23 i 24 kodeksu cywilnego). Jednak warto pamiętać, że uzyskanie wyroku skazującego sądu karnego ułatwia nam dochodzenie dalszych roszczeń na drodze cywilnej (wyrok sądu karnego jest wiążący dla sądu cywilnego).
Jeżeli zostałeś pokrzywdzony poprzez znieważenie, masz na to dowody – nie bądź bierny i działaj! Nie czekaj aż sprawa się przedawni. Ze swojej strony zapewnimy merytoryczną i profesjonalną pomoc w sprawie od samego początku aż do korzystnego dla Ciebie wyroku.
Kamil Stępień – aplikant adwokacki Tokarczyk i Partnerzy Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów.