W obecnych czasach nie każde dziecko rodzi się w związku małżeńskim – zgodnie z danymi
Głównego Urzędu Statystycznego wg stanu na rok 2018 r. co czwarte dziecko rodzi się w związku
nieformalnym, co w konsekwencji powoduje konieczność uregulowania stanu cywilnego dziecka, a więc
określenia m.in. kto jest jego ojcem i jakie nazwisko ma ono nosić.
Prawo przewiduje w takich sytuacjach szereg instytucji związanych z ojcostwem. Zacznijmy od
tego, przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują domniemanie pochodzenia dziecka z
małżeństwa, a więc przyjmuje się, że jeżeli dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa lub przed
upływem 300 dni od jego ustania, to przyjmuje się, że ojcem dziecka jest mąż matki. Oczywiście,
domniemanie to jest możliwe do podważenia przez mężczyznę poprzez wytoczenie powództwa o
zaprzeczenie ojcostwa, w którym mężczyzna dąży do tego, aby zostało uznane, że to nie on jest ojcem
dziecka. Przepisy dają też prawo do wytoczenia ww. powództwa także dla matki oraz dziecka. Należy
jednak pamiętać, iż taki proces jest bardzo trudny emocjonalnie dla każdej ze stron, dlatego
skorzystanie w takich sytuacjach z pomocy profesjonalnego prawnika, który rozumie powagę i
znaczenie takiego procesu sprawi, że przejście przez postępowanie stanie się nieco łatwiejsze.
Kolejną instytucją mającą na celu uregulowanie kwestii związanych z ojcostwem jest ustalenie
ojcostwa, które ma zastosowanie w przypadku gdy nie zachodzi wspomniane wyżej domniemanie
pochodzenia dziecka albo gdy to domniemanie zostało obalone. Prawo w takich sytuacjach przewiduje
możliwość ustalenia ojcostwa albo przez uznanie ojcostwa albo przez sądowe ustalenie ojcostwa. W
pierwszym przypadku mężczyzna, który chce uznać dziecko powinien udać się do kierownika urzędu
stanu cywilnego i złożyć przed nim oświadczenia, że jest ojcem dziecka. Dodatkowo, kobieta (matka
dziecka) musi potwierdzić to oświadczenie jednocześnie albo w terminie trzech miesięcy. Druga opcja
przewiduje sądowe ustalenie ojcostwa. W takich sytuacjach należy złożyć pozew do sądu. Taki pozew
może złożyć matka dziecka, samo dziecko lub sam ojciec. Powszechnie wiadomym jest, że procedura
przed sądem jest długa i z reguły ma miejsce, gdy między matką a domniemanym ojcem dziecka jest
konflikt albo ojciec nie interesuje się w ogóle dzieckiem. Tutaj również skorzystanie z pomocy prawnika
staje się nieodzowne i zdecydowanie ułatwia przetrwania procesu.
Pojawia się w tym miejscy pytanie, a co w sytuacji gdy mężczyzna, który już uznał ojcostwo
dowiaduje się, że jednak ojcem nie jest i dziecko, które uznał od niego nie pochodzi? Przepisy prawa
rodzinnego i na taką sytuacje przewidują rozwiązanie: mężczyzna może wytoczyć powództwo o
ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Jednakże, aby zapobiec sytuacjom, w których mężczyzna
będzie zwlekał z powyższym z różnych powodów, prawo przewiduje termin sześciu miesięcy na
wytoczenie powództwa, liczonych od dnia, w którym mężczyzna powziął informację na temat
pochodzenia dziecka.
W kontekście powyższego należy pamiętać o chwili uzyskania przez dziecko pełnoletności,
która to chwila zmienia bardzo dużo w odniesieniu do uregulowania stanu cywilnego dziecka. Bowiem
dziecko już samodzielnie może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Z kolei, uznanie
ojcostwa nie może już wtedy nastąpić, podobnie jak mężczyzna nie może już wytoczyć powództwa o
ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa ani nie może już dojść do sądowego ustalenia ojcostwa
przez matkę lub ojca.
Należy podkreślić, że uregulowanie prawne stanu cywilnego dziecka ma ogromne znaczenie dla
samego dziecka nie tylko ze względów psychologicznych ale także dla ustalenia nazwiska dziecka, które
będzie nosić przez większość życia. Co więcej, z punktu widzenia zarówno matki jak i ojca dziecka
prawne uregulowanie kwestii ojcostwa ma także ogromne znaczenie, choćby w kontekście alimentów,
które rodzic jest zobligowany płacić.
Justyna Żurawicka-Czaplak - Adwokat - Tokarczyk i Partnerzy Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
