Podejmując trudną decyzją o rozstaniu nierzadko zadajemy sobie pytanie czy jedynym rozwiązaniem jest ostateczne zakończenie małżeństwa przez rozwód. Na przeszkodzie podjęcia decyzji o definitywnym zakończeniu małżeństwa staje wiele względów, takich jak przywiązanie, dobro dzieci, wiara, przekonania czy majątek. Rozwiązaniem alternatywnym jakie daje nam prawo jest separacja, instytucja prawna, która jest tak bardzo różna od rozwodu, a jednocześnie do niego zbliżona.
Czym jest separacja a czym jest rozwód?
Przed wskazaniem różnic pomiędzy separacją a rozwodem warto określić czym jest separacja a czym jest rozwód w rozumieniu przepisów. Rozwód jest sposobem ustania małżeństwa, kiedy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Zupełny i trwały rozkład pożycia to ustanie między małżonkami trzech więzi: więzi duchowej (uczuciowej, emocjonalnej), więzi fizycznej oraz więzi gospodarczej (wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego). Zupełność tego rozkładu powinna być na każdej wskazanej wyżej płaszczyźnie, natomiast trwałość rozkładu pożycia to okres czasu, który powinien upłynąć, aby można było obiektywnie stwierdzić, że rozkład pożycia nastąpił. Okres ten zawsze będzie różny, zależny od indywidualnego przypadku, zazwyczaj wymagane jest, aby upłynął czas kilku miesięcy, jednak życie pisze różne scenariusze, a sytuację rozwodzącego się małżeństwa zawsze oceni sąd.
Separacja jest stanem, kiedy między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. W ustawie wyraźnie pominięto przesłankę trwałości. Ustanie zupełnego rozkładu pożycia następuje tak samo jak przy rozwodzie – zerwane są wszelkie więzi łączące małżonków. Jednak rozkład ten nie charakteryzuje się cechą trwałości. Z bardzo różnych powodów, rozwiązanie to będzie mogło mieć zastosowanie, kiedy małżonkowie żyją osobno i w rozłączeniu, ale nie chcą decydować się na ustanie małżeństwa i jego zakończenie przez rozwód. Separacja może być fatyczna oraz orzeczona przez sąd. Separacja faktyczna to decyzja małżonków o rozdzielnym życiu będąca realizacją ich wspólnie podjętej decyzji, natomiast separacja sądowa jest orzekana przez sąd oraz wywołuje pewne określone skutki.
Co w takim razie rozróżnia separację od rozwodu?
Orzeczenie rozwodu powoduje ustanie małżeństwa definitywnie kończąc związek, natomiast orzeczenie separacji nie powoduje takich skutków. Orzeczenie separacji czyni niemożliwym zawarcie nowego związku małżeńskiego. Możliwe jest także niejako „cofnięcie” orzeczonej separacji i małżonkowie mogą powrócić do wspólnego pożycia. Orzeczenie rozwodu powoduje konieczność ponownego zawarcia związku małżeńskiego, jeśli chcemy, aby w sferze prawnej relacja była uznawana za małżeństwo. Orzeczenie separacji nie pozwala na zmianę nazwiska i powrót do nazwiska używanego sprzed zawarcia związku małżeńskiego. Przy orzeczeniu rozwodu między małżonkami wygasają wszelkie obowiązki, natomiast przy separacji, jeśli wymagają tego względu słuszności małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy.
Kiedy separacja i rozwód są niedopuszczalne?
Okolicznością, która może sprawić, że sąd nie orzeknie ani rozwodu, ani separacji jest dobro małoletnich dzieci, które mogłoby ucierpieć wskutek rozwodu lub separacji albo z innych względów orzeczenie separacji lub rozwodu będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jest to tak zwana przesłanka negatywna, która jest wspólna dla obu instytucji. To jaki wpływ na małoletnie dzieci stron będzie miało orzeczenie separacji lub rozwodu zawsze bada i sprawdza sąd, najczęściej przy pomocy wyspecjalizowanych instytucji czy biegłych. Zasady współżycia społecznego które nie dopuszczają orzeczenia rozwodu lub separacji nie są nigdzie określone. Każdorazowo będzie to oceniane z punku widzenia relacji, więzi, środowiska w jakim się żyje, materialnych i moralnych warunków życiowych obojga małżonków. Jako przykład odmowy orzeczenia rozwodu lub separacji z powodu zasad współżycia społecznego można podać stan faktyczny, kiedy po 30 latach małżeństwa jedno z małżonków zapada na nieuleczalną chorobę (nie psychiczną czy alkoholową) i wymaga pomocy drugiego małżonka w postaci wsparcia i okazania pomocy. Przykład ten jest na kanwie orzeczenia Sądu Najwyższego, jednak zawsze okoliczność ta będzie bada pod kątem danej sprawy, relacji małżonków i dotychczasowego pożycia
Co z winą?
Zarówno przy rozwodzie jaki i separacji rozstrzygana może być wina jednego, obojga małżonków albo brak winy obojga małżonków.
Na zgodny wniosek stron sąd orzeknie zarówno rozwód, jak i separację nie orzekając o winie. Jeśli jednak takiego zgodnego wniosku zabraknie sąd będzie orzekał o winie stosując przesłanki przy separacji takie same jak przy rozwodzie. Ustalenie winy ma znaczenie dla ewentualnego przyszłego żądania przez jedną ze stron alimentów. Wyłącznie winny małżonek może płacić alimenty na drugiego małżonka, kiedy ten pozostaje po orzeczonej separacji lub rozwodzie w niedostatku.
- Władza rodzicielska, kontakty z dziećmi, miejsce pobytu dziecka, alimenty
W wyroku orzekającym zarówno rozwód jak i separacje sąd kompleksowo ustali kwestie związane z małoletnimi dziećmi stron. Ustali pełnię władzy rodzicielskiej, z kim dziecko zamieszka, wysokość alimentów czy kontakty z dzieckiem (na zgodny wniosek stron sąd nie będzie o kontaktach orzekał). Zasady orzekania będą takie same jak przy rozwodzie i separacji. - Wspólnie zajmowane mieszkanie
Sąd, ma wniosek stron, zarówno przy separacji jak i rozwodzie będzie orzekał o sposobie korzystania z mieszkania, jeśli małżonkowie zajmują je wspólnie, w wyjątkowych wypadkach sąd będzie mógł orzec o eksmisji jednego z małżonków. Sąd będzie też mógł, przy zgodzie obu stron, orzec o podziale wspólnego mieszkania. - Ustrój majątkowy, dziedziczenie
Małżonek rozwiedziony nie dziedziczy ustawowo po swoim byłym małżonku, tak samo jak małżonek pozostający w separacji. Orzeczenie rozwodu oraz separacji powoduje również ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej – dotychczasowy majątek może zostać podzielony, a każdy nowy składnik majątkowy będzie odrębnym majątkiem każdego z małżonków.
Jedno z małżonków chce rozwodu, a drugie separacji
Może się zdarzyć sytuacja, że jedno z małżonków będzie chciało separacji, a drugie rozwodu. Sąd w takim przypadku orzeknie rozwód – jest to żądnie dalej idące jednak, jeśli żądanie rozwodu będzie niedopuszczalne sąd orzeknie separację – gdy są do tego przesłanki. Kiedy zatem orzeczenie rozwodu będzie niedopuszczalne? Kiedy nastąpił rozkład pożycia, ale nie będzie on trwały albo kiedy z żądaniem rozwodu wystąpił małżonek wyłącznie winny, a drugi małżonek nie wyraża zgody na rozwód. Przesłanką niedopuszczalności rozwodu może być również dobro dzieci.
Postępowanie Sądowe
Orzeczenie rozwodu – tak samo jak separacji - wymaga zainicjowania sprawy przed sądem. Z uwagi na doniosłość sprawy o rozwodzie albo o separacji orzekają sądy okręgowe. Z jednym wyjątkiem sprawy te rozstrzygane są w trybie procesowym. W przypadku zgodnego wniosku o separację małżonków, którzy nie posiadają małoletnich dzieci dopuszczalny jest tryb nieprocesowy – sprawa zakończy się wtedy szybko postanowieniem, a nie wyrokiem.
