Każdy przedsiębiorca, niezależnie od tego czy posiada wykształcenie prawnicze oraz czy korzysta z fachowej pomocy prawnej, w naszym przekonaniu powinien posiadać podstawową wiedzę z zakresu prawa, dotyczącą fundamentalnych aspektów prowadzonego biznesu, takich jak - odpowiedzialność za zobowiązania, bezpieczeństwo i higieny pracy, opodatkowanie, składki ZUS czy właśnie przedawnienie cywilnoprawnych roszczeń majątkowych, które jest przedmiotem niniejszego artykułu. Zauważyliśmy, że pomimo powszechnej świadomości istnienia tej instytucji prawa cywilnego, wiele osób tak naprawdę nie wie dokładnie na czym owo przedawnienie polega i jakie pociąga za sobą skutki.
Jeśli zatem któryś z Twoich kontrahentów zalega względem Ciebie z płatnościami lub może przeciwnie - Ty od dłuższego czasu opóźniasz się z zaspokojeniem wierzyciela i po cichu liczysz, że o tym zapomniał i Ci się „upiecze”, sprawdź czym jest przedawnienie roszczeń majątkowych w prawie cywilnym i dlaczego warto znać jego terminy.
Przedawnienie
Każdy wierzyciel, a więc osoba, która ma prawo domagać się od innej osoby jakiegoś określonego świadczenia, w przypadku jego niewykonywania może skorzystać z ochrony zapewnionej mu przez prawo. Ochronę tę realizują sądy oraz działający przy nich komornicy. Jeżeli zatem na przykład Twój kontrahent nie zapłacił Ci za dostarczony towar i nic nie wskazuje na to, aby zamierzał to uczynić - będziesz mógł zgłosić się do sądu aby uzyskać orzeczenie zasądzające na Twoją rzecz zaległą należność, którą następnie będziesz mógł przymusowo wyegzekwować angażując komornika. Taka bezwzględna ochrona zapewniona jest jedynie przez określony czas od zaktualizowania się przesłanek uprawniających Cię do dochodzenia od dłużnika określonego świadczenia – tj. np. nastania terminu płatności faktury (dnia wskazanego w fakturze jako termin płatności). Z czego to wynika?
Według przepisów prawa cywilnego ten przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia po upływie okresu przedawnienia. Co to oznacza? Jeżeli zgłosisz swoje żądanie przeciwko dłużnikowi do sądu po upływie okresu przedawnienia, dłużnik będzie mógł zwrócić na to uwagę sądowi, a wtedy ten nie udzieli Ci ochrony w realizacji Twojego żądania. Taka jest ogólna zasada. A zatem po upływie okresu przedawnienia co prawda wciąż masz prawo domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, a jeżeli ten je spełni nie należy mu się jego zwrot (Twoje prawo nie wygasa), to jednak w przypadku jego dochodzenia przed sądem nie masz pewności, czy pomimo wykazania słuszności swojego prawa, zostanie ono objęte przez sąd ochroną i wyegzekwowane. Będzie to możliwe jedynie wtedy, jeżeli dłużnik nie podniesie zarzutu przedawnienia. Jeśli dłużnik to uczyni, sąd będzie musiał uwzględnić ten zarzut i odmówi Ci ochrony – jedynie w wyjątkowych przypadkach pomimo upływu okresu przedawnienia sąd może zasądzić roszczenie przedawnione. Kiedy będzie to możliwe wskazujemy poniżej – „Dochodzenie roszczeń pomimo przedawnienia”.
Jeśli zatem jesteś dłużnikiem, a Twój wierzyciel kieruje przeciwko Tobie przedawnione roszczenie, pamiętaj o tym aby przy pierwszej czynności sądowej podnieść zarzut przedawnienia.
Warto dodać, że zarzutu przedawnienia dłużnik może sam z siebie się zrzec, co jednak nie zdarza się zbyt często.
Przedawnienie roszczeń przeciwko konsumentom
Jak już wyżej wskazano, sąd co do zasady nie zbada z urzędu ewentualnego upływu okresu przedawnienia Twojego żądania – w przypadku jego wystąpienia dłużnik musi podnieść tę okoliczność, by sąd ją uwzględnił i odmówił Ci ochrony oddalając Twoje powództwo. Jest jednak jeden wyjątek. Musisz wiedzieć, że jeżeli jako przedsiębiorca dochodzisz roszczenia przeciwko konsumentowi, sąd sam w pierwszej kolejności ustali, czy Twoje żądanie nie jest przedawnione, nie czekając w tym przedmiocie na zarzut konsumenta. Jeżeli zatem za późno zdecydujesz się na dochodzenie niezrealizowanego na Twoją rzecz świadczenia, nie będziesz mógł przed sądem domagać się jego wykonania licząc, że konsument nie zwróci uwagi sądu na przedawnienie. Pamiętaj jednak, że w przypadku gdy konsument sam z własnej woli zaspokoi Twoją wierzytelność, nie będziesz musiał mu zwracać tego co spełnił, nawet gdy będzie się tego domagał. Pomimo utraty ochrony Twojego prawa, samo w sobie ono nie wygasa.
Dochodzenie roszczeń mimo przedwnienia
Co do zasady jeśli Twoje roszczenie uległo przedawnieniu, a dłużnik zwróci na to uwagę sądu lub jeśli występujesz przeciwko konsumentowi, nie będziesz mógł tego roszczenia skutecznie dochodzić. Nie jest to jednak reguła bezwzględna, zawsze obowiązująca – w wyjątkowych okolicznościach możesz podnosić, iż skorzystanie z zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie przez dłużnika przysługującego mu takiego prawa lub w przypadku przedawnienia przeciwko konsumentowi, że jest to sprzeczne z ogólnie pojętymi zasadami słuszności, a wtedy sąd po przyznaniu Ci racji będzie mógł mimo to orzec o konieczności spełnienia przez dłużnika przedawnionego świadczenia. Musisz jednak wiedzieć, że według orzecznictwa taka sytuacja może wystąpić jedynie w wyjątkowych, rzadkich i rażących okolicznościach, kiedy w sposób oczywisty postawa dłużnika przemawia za odmową uwzględnienia zarzutu przedawnienia. Oceny takiej należy dokonywać kazuistycznie, w zależności od okoliczności danej sprawy, biorąc pod uwagę przyczyny opóźnienia i zachowanie obu stron, w szczególności przyczynę bezczynności wierzyciela przy dochodzeniu roszczenia. Na przykład okolicznością uzasadniającą zasądzenie roszczenia pomimo jego przedawnienia byłoby umyślne, np. dokonane nawet w drodze czynu zabronionego, wprowadzenie wierzyciela przez dłużnika w błąd co do zaspokojenia jego wierzytelności lub jego terminu.
Terminy przedawnienia
Skoro już wiadomo jakie są skutki przedawnienia roszczeń, należy wskazać jakie są terminy takiego przedawnienia. Generalnie roszczenia przedawniają się z upływem 6 lat, jednak jeśli chodzi o te związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, okres ten wynosi co do zasady tylko 3 lata od dnia wymagalności roszczenia, bez względu na to przeciwko komu to roszczenie przysługuje (bez znaczenia czy przeciwko konsumentowi czy innemu przedsiębiorcy). Taki stan prawny wynika z zawodowego charakteru działalności gospodarczej – zamiarem ustawodawcy jest dyscyplinowanie przedsiębiorców by sprawnie realizowali swoje uprawnienia
Trzy letni termin przedawnienia dotyczy jedynie roszczeń bezpośrednio wynikających z prowadzonej przez Ciebie działalności gospodarczej, a więc wynikających z działań podejmowanych w ramach zorganizowanej, ciągłej działalności zarobkowej. Jeśli prowadzisz, firmę budowlaną, ale udzielisz krewnemu pożyczki na cele typowo konsumpcyjne, np. wylot na Zanzibar, roszczenie o zwrot tej pożyczki przedawni Ci się z upływem nie 3, ale 6 lat - od dnia, do którego pożyczka miała zostać zwrócona. Jeśli natomiast wykonasz określone roboty budowlane a Inwestor nie zapłaci Ci z tego tytułu w umówionym terminie, będziesz miał 3 lata, aby poszukać ochrony swojego roszczenia przed sądem.
Trzy letni okres przedawnienia dla roszczeń wynikających z działalności gospodarczej jest zasadą, natomiast z przepisów szczególnych mogą wynikać krótsze, ale i dłuższe terminy przedawnienia. Tak np. pamiętaj, że jeśli Twoje roszczenie jest stwierdzone orzeczeniem sądowym lub ugodą zawartą przed sądem, okres przedawnienia wynosi wówczas 6 lat – w tym okresie możesz zwrócić się do komornika celem wyegzekwowania swojej należności stwierdzonej w w/w sposób.
Krótsze terminy przedawnienia, dotyczą , np. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia z umowy o dzieło (gdzie bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane), a także niektóre roszczenia z umowy zlecenie, np. roszczenie o wynagrodzenie za spełnione czynności.
Bieg terminu przedawnienia kończy się wraz z ostatnim dniem roku kalendarzowego, w którym upływa termin, chyba że termin ten jest krótszy niż 2 lata
