Czym tak naprawdę jest stalking i jak się przejawia?
Odpowiedź na pierwsze pytanie brzmi – stanowczo nie! Owszem to pojęcie kojarzy nam się głównie z nękaniem i wręcz obsesyjnym śledzeniem celebrytów, jednak coraz częściej spotykamy się ze stalkingiem również w naszym społeczeństwie. Obecnie jest to tak powszechne zjawisko, że dotyka coraz większą liczbę osób.
W polskim prawie stalking został zakwalifikowany do kategorii przestępstw przeciwko wolności. Uregulowanie znajduje w art. 190a kodeksu karnego: § 1 tego artykułu wprowadza definicję stalkingu- jest to jest uporczywe nękanie, które wzbudza uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotne naruszenie prywatności pokrzywdzonego lub jego osoby najbliższej. Za to przestępstwo grozi kara pozbawienia wolności do lat 3.
Aby dobrze zrozumieć, czym jest stalking należy rozłożyć na czynniki pierwsze jego definicję.
Uporczywość
Oznacza postępowanie sprawcy polegające na jego psychicznym nastawieniu, które przejawia się uporem, nieustępliwością, chęcią postawienia na swoim niezależnie od próśb zaprzestania takiego zachowania. Bardzo ważny jest czas trwania takiego stanu rzeczy. Musi być to dłuższy okres, w trakcie którego sprawca podejmuje powyższe działania. (Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 19 lutego 2014 r. II AKa 18/14)
Nękanie
Nieustanne i wielokrotne dręczenie, zastraszanie, prześladowanie, które wyraża się poprzez podejmowanie czynności, które mają na celu niepokojenie pokrzywdzonego, albo jego osoby najbliższej. Zachowania mające postać nękania mają charakter długotrwały, powtarzający się i ciągły. Mogą to być m.in. głuche telefony, wysyłanie listów, maili, nachodzenie w miejscu pracy, śledzenie czy niespodziewane podarunki.
Poczucie zagrożenia
Jest to skutek działania sprawcy, czyli uporczywego nękania. Ważne są odczucia wewnętrzne, takie jak poczucie lęku czy osaczenia, jednak nie wystarczą nasze subiektywne wrażenia. Zachowanie sprawcy musi być także uzasadnione okolicznościami. Powołując się na orzecznictwo należy wskazać, że: „subiektywne odczuwanie zagrożenia przez daną osobę należy konfrontować z wiedzą, doświadczeniem i psychologią reakcji ogółu społeczeństwa, obiektywizować poprzez poczucie zagrożenia w danych okolicznościach, jakie towarzyszyłoby przeciętnemu człowiekowi, o ile oczywiście działania sprawcy nie zmaterializowały się w konkretnym skutku.” (Wyrok SN z dnia 29 marca 2017 r. IV KK 413/16)
Naruszenie prywatności
W Polsce prawo do prywatności zapewnia Konstytucja RP. Podstawowymi artykułami, które gwarantują ochronę sfery prywatnej są:
- art. 47 „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”,
- art. 49 „Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się(…)”,
- art. 50 „Zapewnia się nienaruszalność mieszkania (…)”,
- art. 51.1. „Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.”.
Naruszenie przez sprawcę prywatności musi być istotne i zasadnicze. Ważne jest również to, w jaki sposób doszło do naruszenia i jak często do nich dochodziło.
Drugi typ stalkingu został uregulowany w art. 190a § 2 k.k.: „(…), kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej”.
Podszycie się oznacza fałszywe podawanie się za inną osobę, przywłaszczenie sobie jej imienia i nazwiska. Może ono polegać również na wykorzystaniu wizerunku lub danych osobowych.
Wizerunek osoby należy do katalogu dóbr, których rozpowszechnianie wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Osoba, której wizerunek został rozpowszechniony, na przykład w postaci fotografii, może sobie tego nie życzyć, bądź też może być to dla niej forma zagrożenia przed rozpoznaniem jej przez innych, gdyż przedstawia osobiste lub intymne informacje.
Dane osobowe to wszelkie informacje, które dotyczą sfery życia konkretnej osoby tj. życia prywatnego, zawodowego, wykształcenia, cech charakteru.
Współczesną formą opisywanego typu jest tzw. cyberstalking, jest to nękanie innej osoby za pomocą sieci internetowej. Może ono polegać na udostępnianiu prywatnych treści, bądź włamaniu się do poczty mailowej czy kont społecznościowych.
Typem kwalifikowany stalkingu, gdzie skutkiem działania sprawcy jest targnięcie się pokrzywdzonego na swoje życie jest art. 190a §3 k.k.: „Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.”
Co zrobić, gdy staniemy się ofiarą stalkera?
Przede wszystkim trzeba dać jasno do zrozumienia, że nie życzmy sobie takiego zachowania i nie chcemy aby osoba, czyli nasz stalker się z nami w jakikolwiek sposób kontaktowała. Jest to pierwszy krok do tego, aby powstrzymać działanie sprawcy mówiąc stanowcze NIE !
W następnej kolejności należy unikać jakiegokolwiek kontaktu z osobą, która nas nęka. Nie odpowiadamy na żadne telefony, wiadomości, maile. Najlepiej odciąć się i powiadomić znajomych i rodzinę o zaistniałej sytuacji. Takie działanie może nam pomóc, jeżeli okaże się, że stalker nie daje nam spokoju i konieczne jest podjęcie kroków prawnych aby temu zapobiec.
Pamiętajmy, że stalking to przestępstwo, a więc jest zagrożone karą pozbawienia wolności. Przestępstwa z art. 190a §1 i §2 k.k. są ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Oznacza to, że należy udać się na posterunek Policji lub do Prokuratury, złożyć zawiadomienie ustne lub pisemne o popełnieniu przestępstwa, a następnie złożyć wniosek o ściganie. Bez takiego wniosku żaden z wymienionych wyżej organów nie zajmie się naszą sprawą. W przypadku §3 tj. gdzie następstwem jest próba samobójcza nie jest konieczne składanie wniosku, gdyż ściganie następuje z urzędu. Ważne jest również to aby posiadać dowody na to, że padliśmy ofiarą stalkingu. Pomocne okażą się wszelkie wiadomości sms, maile, bilingi czy także świadkowie, którzy potwierdzą nasze zeznania.
Należy również wspomnieć, że poza sankcjami przewidzianymi w kodeksie karnym możemy dochodzić swoich praw na gruncie kodeksu cywilnego. Art. 23 k.c. wskazuje, że dobra osobiste człowieka, m.in. zdrowie, wolność, wizerunek, nietykalność mieszkania pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Ochronę tych dóbr zapewnia nam art. 24 k.c., z którego wynika możliwość żądania zaprzestania działania zagrażającego naszym dobrom osobistym. Na gruncie tego przepisu możemy wystąpić z żądaniem usunięcia powstałych przez sprawcę skutków jego działania, złożenia oświadczenia odpowiedniej treści, zadośćuczynienia pieniężnego czy zapłaty sumy pieniężnej na cel społeczny.
Na koniec warto zastanowić się nad tym jakie treści my sami udostępniamy na profilach internetowych i do jakiej grupy odbiorców one trafiają. Niekiedy nie zdajemy sobie sprawy, że ułatwiamy sprawcy dostęp do naszego życia prywatnego. Mimo wszystko pamiętajmy, że mamy prawo do ochrony naszej prywatności i nikt nie ma prawa do jej bezkarnego naruszania.
Dorota Borończyk - aplikant Tokarczyk i Partnerzy
