Powyższe nie ułatwia odpowiedzi na pytanie: „Czy w moim przypadku ma miejsce mobbing?”. W praktyce niejednokrotnie zdarza się, że pracownik w ogóle nie zdaje sobie sprawy z tego, że stał się ofiarą mobbingu. Z drugiej strony spotykamy się z przypadkami, w których pracownicy zupełnie bezpodstawnie podnoszą, że stosowano wobec nich mobbing.
Przyczyn nierozpoznania bądź błędnego rozpoznania mobbingu jest wiele: od nieznajomość tego zjawiska i jego przesłanek przez brak poczucia własnej wartości, po niską świadomość prawną ofiary. Z niniejszego artykułu dowiesz się czym jest mobbing, jakie mogą być jego przejawy oraz gdzie szukać pomocy w zakresie dochodzenia swoich praw.
Skąd się bierze mobbing?
Nie ulega wątpliwości, że współcześnie zakłady pracy są miejscami, w których ekspozycja na stres jest szczególnie duża. Wynika to między innymi z niewłaściwej organizacji pracy, szukania oszczędności, czy też zatrudniania zbyt małej liczby pracowników. Dodatkowo sytuacja na rynku pracy niejednokrotnie zmusza pracowników do pozostania przy nie do końca satysfakcjonującej oraz lukratywnej pracy. Przekłada się to bezpośrednio na brak zadowolenia z wykonywanej pracy, wzrost frustracji, a w konsekwencji także na szybsze wypalenie zawodowe oraz problemy ze zdrowiem. Czynniki te sprzyjają częstszemu występowaniu wśród pracowników zachowań kwalifikowanych jako mobbing. Nie bez znaczenia w tym kontekście pozostają uwarunkowania związane z osobowością i temperamentem stron stosunku pracy.
Co to jest mobbing? Kiedy możemy mówić o mobbingu?
Zgodnie z art. 943 § 2 Kodeksu Pracy „Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące: lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”.
Definicja mobbingu jest z jednej strony szeroka, bowiem obejmuje swoim zakresem liczne przypadki i formy zachowań, z drugiej jednak strony wprowadza szereg ograniczeń przesądzających o możliwości zakwalifikowania tych zachowań jako mobbing. Kiedy zatem możemy mówić o mobbingu?
Kodeks pracy wskazuje, że mobbingiem są działania lub zachowania (a więc także zaniechania) dotyczące pracownika lub wymierzone przeciwko niemu. Konieczne jest powtórzenie się co najmniej kilku zachowań mających postać uporczywego lub długotrwałego nękania bądź zastraszania pracownika. Pojedynczy incydent, nawet jeżeli jest dla pracownika dotkliwy, nie może zostać zatem zakwalifikowany jako mobbing.
Dla przyjęcia istnienia mobbingu nie jest wystarczające samo wystąpienie powyższych zachowań. Niezbędne jest jeszcze by te zachowania wywołały w sferze psychicznej pracownika określony skutek w postaci zaniżonej oceny przydatności zawodowej oraz powodowały (lub co najmniej miały na celu) 1) poniżenie lub ośmieszenie pracownika, 2) jego odizolowanie od zespołu współpracowników lub 3) wyeliminowanie go z takiego zespołu.
Co istotne, mobbing może zaistnieć tylko w trakcie trwania stosunku pracy. W odniesieniu do działań noszących znamiona mobbingu podejmowanych przed nawiązaniem stosunku pracy należałoby rozważyć kwalifikowanie ich jako dyskryminacji, zaś po rozwiązaniu stosunku pracy jako nękania.
Czy jestem ofiarą mobbingu? Kogo dotyczy mobbing? Kto może stosować mobbing?
Z kodeksowej definicji mobbingu bezsprzecznie wynika, że osobą mobbingowaną może być wyłącznie pracownik, bez względu na podstawę zatrudnienia i wymiar czasu pracy. W obecnym stanie prawnym status pracownika ma także osoba młodociana zatrudniona na podstawie umowy o naukę zawodu. Przepis nie dotyczy osób zatrudnionych w oparciu o umowy cywilnoprawne (zlecenia, o dzieło, agencyjne), przez co osoby takie zmuszone są do dochodzenia swoich roszczeń z innych tytułów.
Jak wskazano powyżej, ofiarą mobbingu może zostać jedynie pracownik. Kto zatem może być mobberem?
Mobberem, czyli osobą stosującą mobbing względem ofiary, może być pracodawca, osoba zarządzająca zakładem pracy w imieniu pracodawcy, przełożony oraz w zasadzie każdy współpracownik.
Na czym w praktyce może polegać mobbing? Jakie są przykłady mobbingu?
Przed udzieleniem odpowiedzi na powyższe pytania nalży zastrzec, że z uwagi na złożony charakter zjawiska mobbingu, każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy.
Sam fakt występowania określonych zachowań w Twoim zakładzie pracy nie przesądza o tym, że stanowią one przejaw mobbingu. O ile dla zaistnienia skutków mobbingu decydujące jest kryterium subiektywnych odczuć pracownika w tym zakresie, o tyle dla samego stwierdzenia stosowania mobbingu w konkretnym przypadku konieczna jest obiektywna ocena stanu faktycznego, a wiec zachowań, w których mobbing miałby się przejawiać.
Podane poniżej przykłady zachowań noszących znamiona mobbingu mogą stanowić wskazówkę do stwierdzenia, czy zostałeś/aś dotknięty mobbingiem. Obok ich wystąpienia konieczne jest wykazanie spełnienia przesłanek mobbingu, w tym wywołanie skutków określonych w sferze psychicznej pracownika.
Zachowaniami noszącymi znamiona mobbingu mogą być w szczególności: 1) bezpodstawna, bezpośrednia lub pośrednia krytyka osoby pracownika, jego decyzji, wykonywanej pracy, jego osiągnięć, umiejętności, życia osobistego; 2) stosowanie gróźb w różnej formie, nękanie telefonami, także po godzinach pracy; 3) lekceważenie, ignorowanie, uniemożliwianie wypowiedzi lub obrażanie pracownika, w szczególności w obecności innych współpracowników lub klientów; 4) nieakceptowane przez pracownika żartowanie, ośmieszanie, prześmiewcze naśladowanie jego zachowań; 5) wyśmiewanie pracownika z uwagi na jego stan zdrowia, niepełnosprawność lub kalectwo, narodowość, poglądy, wartości, przekonania, stan posiadania itp; 6) stosowanie wypowiedzi, propozycji lub aluzji z podtekstem seksualnym, w szczególności względem pracownika płci przeciwnej; 7) wydawanie poleceń, których wykonanie narusza godność pracownika; 8) stosowanie przemocy fizycznej oraz psychicznej; 9) podejmowanie działań lub czynności o charakterze seksualnym; 10) przydzielanie zadań nieodpowiadających kwalifikacjom oraz zakresowi obowiązków pracownika, celowy brak przydzielania zadań, publiczne odbieranie zadań, zakreślanie nieadekwatnych terminów na wykonanie zadań; 11) zlecanie wykonywania zadań w warunkach szkodzących zdrowiu pracownika;
Jak mogę dochodzić swoich praw?
Niezależnie od tego kto stosuje mobbing, na gruncie Kodeksu pracy zasadniczą odpowiedzialność za jego wystąpienie oraz skutki ponosił będzie pracodawca, bowiem to na nim spoczywa ustawowy obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. Istnieje także możliwość dochodzenia roszczeń cywilnych bezpośrednio od mobbera, a także pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej.
Jeżeli nie masz pewności, czy w Twojej sytuacji spełnione zostały przesłanki mobbingu – przed podjęciem działania skorzystaj z pomocy profesjonalnego pełnomocnika – adwokata lub radcy prawnego. Dzięki temu uzyskasz kompleksową informację i pomoc oraz ustalisz ewentualną strategię działania. Jest to niezwykle istotne z uwagi na występujące w praktyce przy sprawach o mobbing trudności natury dowodowej. Dla skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem konieczne jest zgromadzenie mocnego materiału dowodowego.
W kolejnych wpisach przybliżona zostanie kwestia rodzaju roszczeń z tytułu mobbingu oraz sposobu ich dochodzenia. Zachęcamy do śledzenia naszego bloga.
Mateusz Gorzelany – aplikant adwokacki Tokarczyk i Partnerzy Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów
