Koszty procesu to opłaty i wydatki jakie zobowiązane są ponieść osoby uczestniczące w procesie. Pierwszą opłatą składającą się na koszty procesu jest opłata od pozwu, którą ponosi powód czyli osoba składająca pozew.
Ostateczne rozliczenie kosztów procesu następuje w orzeczeniu kończącym postępowanie tj. w wyroku. Sąd w wyroku kosztami procesu może obciążyć zarówno powoda jak i pozwanego, co uzależnione jest od okoliczności konkretnego przypadku.
Na gruncie postępowania cywilnego (które jest w całości odpłatne) istnieje kilka możliwości rozliczenia kosztów procesu, co może się odbywać według następujących zasad:
- odpowiedzialności za wynik procesu
- wzajemnego zniesienia kosztów
- stosunkowego rozdzielenia kosztów
- słuszności
- zawinienia
Jakie rodzaje kosztów są kosztami wliczającymi się w koszt procesu ? Co mogę zaliczyć do tego rodzaju wydatków ?
Do kosztów tych zaliczamy opłaty i wydatki. Opłatą jest np. kwota 1000 zł, którą powód musi uiścić składając do sądu pierwsze pismo (opłata od pozwu). Natomiast wydatkiem jest chociażby opłata skarbowa od udzielonego pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł. Jeśli strona jest reprezentowana przez pełnomocnika zawodowego (adwokata czy radcę prawnego) może w procesie domagać się także zwrotu kosztów wynagrodzenia takiego pełnomocnika i zwrotu wydatków pełnomocnika. Koszt wynagrodzenia pełnomocnika każdorazowo wynika z indywidualnych ustaleń z pełnomocnikiem, których wysokość oparta jest o stawki wskazane w rozporządzeniu. Pełnomocnik może ponosić także wydatki (np. związane z przejazdem do sądu, noclegiem czy parkingiem).
Na przykład:
Przyjmijmy, że powód poniósł koszty w wysokości 1000 zł opata od pozwu, 17 zł opłata od pełnomocnictwa, 3.600,00 zł wynagrodzenia pełnomocnika oraz 83 zł wydatki pełnomocnika tj. cena biletów PKP za dojazd na rozprawę. Łączna suma kosztów jakie poniósł powód to 4.700,00 zł.
Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest zwrócić koszty procesu poniesione przez przeciwnika czyli przez stronę która wygrała sprawę. W przypadku gdy sąd uwzględni powództwo (czyli uzna, że powód ma rację) to wygrywającym jest powód. Wówczas pozwany zobowiązany jest zwrócić w całości powodowi wskazaną powyżej kwotę 4.700,00 zł.
Kolejną zasadą według której mogą być rozliczone koszty procesu jest zasada wzajemnego zniesienia kosztów. Znajduje zastosowanie gdy, spełnione są jednocześnie dwa warunki:
- strony w jednakowym stopniu przegrały sprawę i poniosły koszty w tej samej lub zbliżonej wysokości,
- strony zawarły ugodę, a rozliczenie kosztów nie nastąpiło w ugodzie (czyli w dokumencie, który jest w swych skutkach równoważny wydanemu przez sąd wyroki), inaczej mówiąc: jeśli strony nie uzgodniły kto i w jakiej wysokości poniesienie koszty procesu.
Gdy jeden z w/w warunków nie jest spełniony wówczas zastosowanie znajduje zasada wzajemnego rozliczenia kosztów. Znajdzie ona także zastosowanie, gdy strony w różnym stopniu przegrały sprawę (np. powód w 30% a, pozwany w 70%, co oznacza, że pozew który złożył powód tylko w 70% został uznany przez sąd za uzasadniony).
Rozliczenie kosztów wskazanych powyżej przedstawia się następująco:
Koszty które poniósł powód to 4.700,00 zł. Koszty, które poniósł pozwany to 5.300,00 zł. Łączny koszt procesu to 10.000,00 zł.
Pozwany przegrał w sprawę w 70 %, a powód przegrał sprawę w 30 %, strony powinny więc ponieść koszty procesu w takim stopniu w jakim każda z nich przegrała sprawę, a więc:
Pozwany w kwocie 7.000,00 zł (10.000,00 zł x 70%)
Powód w kwocie 3.000,00 zł (10.000,00 zł x 30%)
Koszty mogą zostać rozliczone także według innych reguł, m.in. zgodnie z zasadą słuszności. Oznacza to, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zasada ta znajdzie zastosowanie m.in. gdy, strona która przegrała nie jest w stanie ponieść kosztów, ponieważ znajduje się w trudnej sytuacji majątkowo – życiowej, bowiem dochód jaki osiąga ta osoba wystarcza jedynie na pokrycie kosztów związanych jej utrzymaniem, zakupem żywności, zakupem lekarstw.
Sąd może dokonać rozliczenia kosztów także według reguł zasady zawinienia. Zasada ta znajduje zastosowanie gdy niezależnie od wyniku procesu obowiązek zwrotu całości lub części tych kosztów będzie obciążał osobę która z powodu swojej winy przyczyniła się do ich powstania. Co do zasady w sytuacji gdy pozwany przegra sprawę zobowiązany jest również ponieść koszty procesu (według zasad ogólnych, która omówiona została powyżej), jednak gdy pozwany nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej (np. sporządzając odpowiedź na pozew) żądanie zwarte w pozwie to możne ubiegać się o zwrot kosztów, a sąd zgodnie z zasadą zawinienia może mu je przyznać (tzn. zasądzić od powoda na rzecz pozwanego). Pozwanemu należy się zwrot kosztów, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy tj. gdyby wiedział o skierowaniu sprawy przez powoda do sądu przed jej wszczęciem (np. gdyby powód przed wszczęciem sprawy wezwał pozwanego do zapłaty kwoty wynikające z zawartej pomiędzy nimi umowy pożyczki) i gdyby wiedział o żądaniu powoda, to uwzględniłby je.
Sąd może dokonać rozliczenia kosztów zgodnie z podaną powyżej zasadą (zasadą zawinienia) także w przypadku gdy, strona nawet ta wygrywająca sprawę, postępuje w sposób niesumienny lub oczywiście niewłaściwy, jednak to niesumienne lub niewłaściwe postępowanie spowodowało zwiększenie kosztów procesu. Chodzi więc tylko o koszty wywołane przez osobę, która spowodowała je swoim niesumiennym lub niewłaściwym zachowaniem. Sąd może obciążyć stronę (powoda lub pozwanego) kosztami gdy, m.in. celowo opóźniała przebieg postępowania, unikała złożenia wyjaśnień, złożyła wyjaśnienia niezgodnie z prawdą, zatajała lub z opóźnieniem powoływała dowody (np. z opóźnieniem przedłożyła do sądu ważny dokumenty, który pozostawał w posiadaniu tej osoby od dłuższego czasu).
Koszty procesu mogą więc być rozliczane przy uwzględnieniu kilku zasad, w zależności od okoliczności konkretnej sprawy.
R.pr. Agnieszka Sochacka - Tokarczyk i Partnerzy
