Zgodnie z art. 57 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd orzekając rozwód może stwierdzić, który z małżonków ponosi winę w rozpadzie związku małżeńskiego, jeśli drugi małżonek takiego orzeczenia zażąda. Jedną z przyczyn, która może przekonać Sąd o słuszności żądania i w konsekwencji orzeczenia rozwodu z winy współmałżonka, jest stosowanie przez niego przemocy. Rozróżnia się wiele odmian przemocy w zależności od tego jakiej sfery ona dotyka. Przemoc może dotykać sfery fizycznej osoby, sfery psychicznej, intymnej, sfery materialnej jak i obszarów związanych z wzajemną pomocą małżonków i wynikających z tego ich obowiązków. Takie zachowania jednego z małżonków wywołują konsekwencje nie tylko w sferze cywilnej w odniesieniu do orzeczenia winy w procesie rozwodowym, ale też w sferze karnej jako podejrzenie popełnienia przestępstwa. Nadto, stają się one powodem do uruchomienia procedury tzw. Niebieskiej Karty, czyli procedury mającej zapewnić bezpieczeństwo osobie, wobec której jest stosowana przemoc w rodzinie. Wystarczy zgłoszenie na numer alarmowy 112, na Policję lub do lokalnego Ośrodka Pomocy Społecznej, aby procedura ruszyła. Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem częstym, jednakże niejednokrotnie pozostaje ukryta w „czterech ścianach”, co powoduje, że sprawca pozostaje bezkarny.
Okoliczności wskazujące na istnienie przemocy fizycznej to wszelkie zachowania naruszające nietykalność fizyczną osoby, czynione specjalnie, bez jej zgody i niosące ze sobą ryzyko uszkodzenia ciała. Przykładami są bicie, kopanie, popychanie, szturchanie, ciągnięcie za włosy, za uszy itp., krępowanie ruchów, duszenie, uderzenie w twarz, poparzenie np. papierosem. Dodatkowo, nie jest istotnym dla zaistnienia samej przemocy fakt czy jest ona czyniona pod wpływem alkoholu lub środków odurzających, a jej nakierowanie może być do współmałżonka jak i do dzieci. Bez względu na to czy ofiarą jest tylko współmałżonek czy tylko dzieci albo jedno z nich, przemoc fizyczna pozostaje czynem nagannym i powinna zostać ujawniona. Skutkami przemocy fizycznej dla ofiary to nie tylko rany fizyczne, ale też psychiczne. Oprócz siniaków, otarć, zaczerwienień, pojawia się lęk, poczucie zagrożenia, napady paniki, bezsenność, ciągłe napięcie skutkujące fizycznymi bólami (zaburzenia psychosomatyczne).
Z kolei, przemoc psychiczna nie jest już tak oczywista i bardzo często współmałżonek przez wiele lat nie zdaje sobie sprawy z jej istnienia. To zachowania prowadzące do naruszenia godności osobistej na wielu płaszczyznach i przykładowymi zachowaniami są: naśmiewanie się z poglądów, religijności, zachowań, ciągła krytyka i ocena zachowania współmałżonka, ciągle kontrolowanie i sprawdzanie współmałżonka, ograniczanie i dobieranie znajomych, czytanie osobistej korespondencji, szantażowanie, straszenie, oskarżanie za niepowodzenia, obwinianie, wywoływanie awantur, wymuszanie posłuszeństwa i podporządkowania, ograniczanie ilości snu, wyzywanie, używanie wulgaryzmów, upokarzanie, grożenie, szantażowanie, zawstydzanie. Skutkami jakie odczuwa współmałżonek to obniżony poziom własnej wartości i godności, poczucie wstydu, brak samodzielności, brak podejmowania własnych decyzji, brak możliwości stawiania oporu sprawcy, odcinanie się od znajomych czy rodziny – osób, których sprawca nie akceptuje, poczucie strachu i lęku, odczuwanie stresu, uzależnienie od sprawcy, bezsenność, a także w konsekwencji pojawiają się odczucia fizyczne i zaburzenia psychosomatyczne.
Adwokat Rzeszów - Kancelaria Prawna Tokarczyk i Partnerzy
Powyższy podział nie odzwierciedla wszystkich form przemocy domowej. Małżonek może być także ofiarą przemocy nakierowanej na jego sferę intymną, a polegającą na np. wymuszaniu pożycia, wymuszaniu nieakceptowanych przez niego zachowań seksualnych, zmuszaniu do współżycia z osobami trzecimi, dotykaniu miejsc intymnych czy nawet wyśmiewaniu preferencji seksualnych.
Ponadto, bardzo często występuje także przemoc tzw. ekonomiczna, czyli nakierowana na naruszenia sfery własności małżonka. Pojawia się najczęściej, gdy jeden z małżonków nie pracuje zawodowo i zajmuje się dziećmi i domem, jak również w sytuacji dużej dysproporcji zarobków między małżonkami. Przemoc ta polega na braku przekazywania środków na utrzymanie, kontrolowane wydzielanie takich środków, kontrolowanie wydatków czynionych przez małżonka i rozliczenia go z wszystkich zakupów, sprzedawanie wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do zaciągania kredytów.
Wskazując na poszczególne rodzaje przemocy jakie mogą dotykać współmałżonków nie należy zapominać o zaniedbaniu drugiego małżonka, czyli o naruszeniu obowiązków opieki nad osobami najbliższymi, które to mogą także być kwalifikowane jako przemoc w rodzinie. Takie zaniedbanie objawia się brakiem pomocy w chorobie, w problemach, pozbawianiem jedzenia, schronienia, środków na utrzymanie czy nawet poprzez uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokajania podstawowych potrzeb: kuchnia, łazienka.
Niejednokrotnie zdarza się, że opisane wyżej formy przemocy występują kumulatywnie i narastają latami, z czego bardzo często nie zdaje sobie sprawy sama ofiara. Co więcej, samo zdefiniowanie, że jest się ofiarą bywa utrudnione i wymaga współpracy z osobami z zewnątrz, które uświadomią współmałżonkowi, że sytuacja w której się znajduje nie jest normalna. Podejmując decyzje o rozwodzie należy mieć na względzie to, że zajdzie potrzeba opisania działań współmałżonka i będą one stanowić niezwykle istotne okoliczności wskazujące na winę małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Przemoc w rodzinie może być przemocą ukrytą „w czterech ścianach”, często na zewnątrz niewidoczną, a małżeństwa jej doświadczające niejednokrotnie uchodzą za zgodne kochające się pary. Dlatego jej utrudnione bywa trudne. W celu udowodnienia przemocy w trakcie procesu rozwodowego najczęściej kluczowe są zeznania samej ofiary, a także zeznania świadków, którymi mogą być: dzieci małżonków, inni członkowi rodziny, przyjaciele, sąsiedzi. Dodatkowo, jeżeli była prowadzona procedura Niebieskiej Karty, to dowodami przemocy będzie cała zawarta w niej dokumentacji, a także powołanie na świadków policjantów oraz pracowników socjalnych. Jeżeli w rodzinie występowała przemoc fizyczna, to dowodem mogą być badania lekarskie i zdjęcia obrażeń, o ile małżonek będący ofiarą zdecydował się pójść do lekarza i udokumentować obrażenia. Czasem dowodami są także nagrania awantur czy innych zdarzeń, najczęściej zrobione przez samą ofiarę bądź jej dzieci lub przyjaciół. Przy pozostałych formach przemocy, najczęściej udowodnić ją można tylko i wyłącznie zeznaniami samej ofiary i świadków będących osobami najbliższymi dla ofiary.
adwokat Justyna Żurawicka-Czaplak